Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đề cao vị trí, vai trò của thanh niên và nhiều lần thể hiện niềm tin, niềm tự hào đối với thế hệ trẻ Việt Nam. Trong Thư gửi thanh niên (Tháng 8/1947), Bác viết: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy, nước nhà thịnh hay suy, mạnh hay yếu, một phần lớn là do các thanh niên”. Trong bối cảnh đất nước bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, trước những thời cơ và thách thức mới, Đảng ta luôn đánh giá cao vai trò của thanh niên và công tác thanh niên. Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X nhấn mạnh: “Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thanh niên được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Chăm lo, phát triển thanh niên vừa là mục tiêu, vừa là  động lực bảo đảm cho sự ổn định và phát triển vững bền của đất nước”.

Xuất phát từ quan điểm đó, Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành và toàn xã hội luôn dành sự quan tâm, chăm lo đặc biệt đối với thanh niên và tổ chức Đoàn, nhất là thời kỳ phát triển đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế. Năm 2005, Quốc hội khóa XI đã ban hành Luật Thanh niên quy định các vấn đề liên quan đến thanh niên. Luật Thanh niên ra đời đã góp phần xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật đối với thanh niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam. Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 7 khóa X về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” đã đề ra nhiệm vụ sửa đổi, bổ sung Luật Thanh niên năm 2005 cho phù hợp với tình hình mới nhằm hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật đối với thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Do đó, tại phiên họp ngày 16/6/2020, Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XIV đã biểu quyết thông qua Luật Thanh niên năm 2020 thay thế Luật Thanh niên năm 2005 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2021. Do đó, khi giảng dạy bài 4 “Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới đất nước hiện nay” (Chương trình Trung cấp lí luận chính trị) giảng viên cần chú ý cập nhật một số điểm sửa đổi, bổ sung.

Luật Thanh niên năm 2020 được kết cấu gồm 7 chương, 41 điều (tăng 01 Chương và 05 Điều so với Luật Thanh niên năm 2005) và có những điểm mới đáng chú ý như sau:

 Một là, Luật Thanh niên 2020, không quy định chi tiết quyền và nghĩa vụ của thanh niên mà nhấn mạnh vai trò, trách nhiệm của thanh niên.

Luật Thanh niên năm 2005 có 1 chương quy định 8 quyền và nghĩa vụ cơ bản của thanh niên theo hướng quyền và nghĩa vụ gắn liền với nhau. Luật Thanh niên năm 2020 không quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của thanh niên mà xác định thanh niên có các quyền và nghĩa vụ như một công dân đã được quy định trong Hiến pháp và pháp luật. Thêm vào đó, Luật còn quy định vai trò của thanh niên tại Điều 4: “Thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, xung kích, sáng tạo, đi đầu trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; có vai trò quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội”.

Tuy vậy, Luật Thanh niên 2020 lại dành riêng Chương II để quy định về trách nhiệm của thanh niên đối với Tổ quốc; đối với Nhà nước và xã hội; đối với gia đình và đối với chính bản thân thanh niên. Đây chính là cơ sở, là chuẩn mực để thanh niên cố gắng rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao trách nhiệm của mình đối với đất nước, xã hội, gia đình và với bản thân mình.

 Hai là,  xác định rõ nguyên tắc đảm bảo quyền và nghĩa vụ của thanh niên

Luật Thanh niên 2005 chỉ mới đưa ra quyền và nghĩa vụ của thanh niên mà chưa đề ra các nguyên tắc để đảm bảo được các quyền và nghĩa vụ đó. Luật Thanh niên năm 2020 đã hạn chế được khuyết điểm đó bằng việc quy định 07 nguyên tắc bảo đảm thực hiện quyền, nghĩa vụ của thanh niên tại Điều 5.

 Ba là, xác định rõ chính sách của Nhà nước đối với Thanh niên.

Luật Thanh niên năm 2005 đã quy định các chính sách của Nhà nước đối với thanh niên nhưng gắn với trách nhiệm của nhà trường, gia đình, chính quyền địa phương các cấp và Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cùng các tổ chức thanh niên. Do vậy nhiều chính sách, pháp luật đối với thanh niên chưa được triển khai có hiệu quả. Để chính sách, pháp luật đối với thanh niên đi vào cuộc sống, Luật Thanh niên năm 2020 đã tách các chính sách của Nhà nước đối với thanh niên thành một chương riêng (Chương III), gồm các chính sách về học tập và nghiên cứu khoa học; về lao động và việc làm; về khởi nghiệp; về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe; về văn hóa, thể dục, thể thao; về bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy đã tránh được tình trạng chồng chéo với các chính sách đã được quy định ở các luật chuyên ngành và bảo đảm tính khả thi cao khi Luật được ban hành và có hiệu lực.

Ngoài ra, Luật Thanh niên 2020 còn quy định các chính sách riêng đối với từng đối tượng “đặc thù”, cụ thể như: chính sách đối với thanh niên xung phong; chính sách đối với thanh niên tình nguyện; chính sách đối với thanh niên có tài năng; thanh niên là người dân tộc thiểu số và chính sách đối với thanh niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi để hỗ trợ nhằm tạo cơ hội bình đẳng cho mọi đối tượng thanh niên.

Trên cơ sở đó, tại Điều 6, Luật Thanh niên 2020 đã quy định Nhà nước bảo đảm nguồn lực để xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách đối với thanh niên theo quy định của pháp luật. Nguồn tài chính bảo đảm thực hiện chính sách đối với thanh niên gồm ngân sách nhà nước; các khoản ủng hộ, viện trợ, tài trợ và khoản đóng góp. Đây là những căn cứ pháp lý quan trọng để các cơ quan có thẩm quyền bố trí đủ nguồn nhân lực cũng như nguồn kinh phí triển khai chính sách, pháp luật đối với thanh niên trong thời gian tới.

Bốn là, quy định về “Tháng Thanh niên”, “Đối thoại thanh niên”

Từ năm 2003, Nhà nước đã quy định lấy tháng 3 hàng năm là Tháng Thanh niên. Tuy nhiên điều đó chưa được cụ thể hóa tại các văn bản quy phạm pháp luật. Với tinh thần đó, Luật Thanh niên 2020, lần đầu tiên Tháng Thanh niên được quy định  tại Điều 9. Tháng Thanh niên chính là tháng để thanh niên phát huy và lan tỏa sức trẻ của mình đến cộng đồng, thể hiện tinh thần xung kích, tình nguyện; đồng thời cũng là dịp để các ngành, các cấp, các địa phương tôn vinh những tấm gương sáng trong đội ngũ đoàn viên, thanh niên.

Nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 25-NQ/TW, ngày 25/7/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóaX về “tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, Luật Thanh niên 2020 đã quy định chính quyền các cấp định kỳ gặp gỡ, đối thoại với thanh niên nhằm giải quyết các kiến nghị, đề xuất của thanh niên. Trên cơ sở đó, ngày 01/3/2021, Chính phủ đã ban hành Nghị định 13/2021/NĐ-CP quy định về đối thoại với thanh niên; cơ chế, chính sách và biện pháp thực hiện chính sách đối với thanh niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.

 Năm là, quy định về tổ chức thanh niên

Kế thừa Luật Thanh niên 2005, Luật Thanh niên 2020 đã dành 01 chương quy định về tổ chức thanh niên, trong đó quy định vị trí, vai trò của tổ chức thanh niên, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam, Hội Sinh viên Việt Nam; đồng thời quy định trách nhiệm của tổ chức thanh niên đối với thanh niên. Đặc biệt tại Điều 30 quy định cụ thể chính sách của Nhà nước đối với tổ chức thanh niên để tạo điều kiện, hỗ trợ cho các tổ chức này hoạt động.

Sáu là, quy định về trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế, nhà trường, gia đình đối với thanh niên.

Luật Thanh niên 2020 dành riêng Chương V để quy định về trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế, nhà trường, gia đình đối với thanh niên. Đây là những tổ chức, tập thể gắn bó và có ảnh hưởng trực tiếp đối với nhận thức, suy nghĩ và hành động của thanh niên. Việc đưa trách nhiệm của các tổ chức này thành quy định với mục đích tạo nền tảng pháp lý trong việc phối hợp bảo vệ, chăm sóc, tạo điều kiện cho thanh niên thực hiện quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mình. Đồng thời tạo điều kiện cho thanh niên được học tập, lao động an toàn, phát triển thể lực, trí tuệ, tham gia các hoạt động văn hóa, thể dục, thể thao, chăm sóc, bảo vệ sức khỏe; tạo điều kiện cho tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam thành lập nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp, chính đáng của thanh niên. Bên cạnh đó, các quy định của Luật Thanh niên năm 2020 cũng quy định rõ trách nhiệm của cơ sở giáo dục, của gia đình trong việc chăm lo, bảo đảm cho thanh niên được học tập, phát triển tài năng; được giáo dục, rèn luyện nhân cách, đạo đức, chăm sóc rèn luyện sức khỏe, định hướng nghề nghiệp, lao động việc làm.

Bảy là, cơ quan quản lý Nhà nước về thanh niên

Luật Thanh niên 2005 đề cập đến 4 nội dung quản lý và chỉ nêu chung trách nhiệm của Chính phủ, Bộ cơ quan ngang bộ, Ủy ban nhân dân các cấp.  Luật Thanh niên năm 2020 quy định cụ thể nội dung quản lý Nhà nước về thanh niên; trách nhiệm của Chính phủ; Bộ Nội vụ - cơ quan chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý Nhà nước về thanh niên; trách nhiệm của các bộ, cơ quan ngang bộ; Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong việc thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước về thanh niên và việc tổ chức triển khai chính sách, pháp luật đối với thanh niên. Cùng với đó, Luật Thanh niên năm 2020 cũng quy định nội dung quản lý nhà nước về thanh niên với 08 nhiệm vụ cụ thể.

Trên đây là những điểm mới cơ bản của Luật Thanh niên 2020, có hiệu lực từ ngày 01/01/2021. Như vậy, với việc sửa đổi, bổ sung Luật Thanh niên 2005 một cách toàn diện, Luật Thanh niên 2020 vừa có sự chặt chẽ về kết cấu vừa có sự khoa học, logic về mặt nội dung tạo nên hành lang pháp lý hoàn thiện hơn cho công tác thanh niên cũng như hoạt động quản lý nhà nước về thanh niên. Trong quá trình giảng dạy bài 4: Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong  công cuộc đổi mới đất nước hiện nay, giảng viên cần nắm chắc những quy định sửa đổi, bổ sung để cập nhật, liên hệ làm cho bài giảng phong phú, đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong dạy và học tập lý luận chính trị.

      Tài liệu tham khảo:

1. Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Hội nghị Trung ương lần thứ bảy, khóa X “về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa”.

2. Luật Thanh niên 2005.

3. Luật Thanh niên 2020.

                                                                        Phạm Thị Hương

                                                                GV Khoa Xây dựng Đảng