Cách mạng tháng Tám thành công, thành lập nên nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà – Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á. Đảng ta giữ cương vị cầm quyền mới được hơn hai năm, cả dân tộc hưởng thành quả của cuộc cách mạng chưa lâu thì đã phải tiếp tục bước vào cuộc đấu tranh mới chống thực dân Pháp tái chiếm. Bộ máy chính quyền non trẻ - trong điều kiện phải tập trung sức lực cho công cuộc cách mạng – không tránh khỏi bộc lộ những nhược điểm, sai sót trong phương thức lãnh đạo, lề lối làm việc mà nếu chậm khắc phục sẽ ảnh hưởng đến uy tín của Đảng cũng như sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh (lấy bút danh X. Y. Z) viết “Sửa đổi lối làm việc” và hoàn thành vào tháng 10/1947 tại Chiến khu Việt Bắc. Đây là tác phẩm chứa đựng những tư tưởng quan trọng của Người, vạch ra những sai lầm, khuyết điểm, chấn chỉnh lại nhận thức tư tưởng, nâng cao trình độ lý luận chính trị, phẩm chất đạo đức, năng lực công tác của cán bộ, đảng viên để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của cách mạng, giành thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Gần 80 năm trôi qua, những nội dung mà tác phẩm đề cập vẫn mang tính thời sự. Tác phẩm vẫn là một trong những văn kiện hết sức giá trị mà Người để lại cho chúng ta trong kho tàng di sản tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong đó, “tự phê bình và phê bình” là một trong những tư tưởng rất quan trọng, được Người đề cập nhiều lần nhất trong tác phẩm bởi tầm quan trọng đặc biệt của nó đối với công tác xây dựng Đảng. Tư tưởng Hồ Chí Minh về “tự phê bình và phê bình” chứa đựng những định hướng, giải pháp quan trọng để Đảng ta không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu, đồng thời là chỉ dẫn để mỗi đảng viên tự soi mình, tự sửa để nâng cao đạo đức cách mạng, gánh vác được những trọng trách của Đảng và Nhân dân giao phó.

Trong tác phẩm, Người chỉ ra nhiều căn bệnh và chia những căn bệnh đó thành 3 loại chính là khuyết điểm về tư tưởng, tức là bệnh chủ quan; khuyết điểm về mối quan hệ trong Đảng với ngoài Đảng, tức là bệnh hẹp hòi và khuyết điểm về cách nói và cách viết, tức là ba hoa. Để sửa chữa những căn bệnh, khuyết điểm trên, “phương thuốc” mà Người đưa ra là “tự phê bình và tự phê bình”.

Theo Người, mục đích phê bình để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ, để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn, hướng tới mục tiêu đoàn kết và thống nhất nội bộ, góp phần xây dựng Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh. Với mục đích như vậy, Người cho rằng để thực hiện tốt phê bình, “ta phải tự phê bình ráo riết, và phải lấy lòng thân ái, lấy lòng thành thật, mà ráo riết phê bình đồng chí mình. Hai việc đó phải đi đôi với nhau. Trong lúc phê bình, khuyết điểm phải vạch ra rõ ràng, mà ưu điểm cũng phải nhắc đến. Một mặt là để sửa chữa cho nhau. Một mặt là để khuyến khích nhau, bắt chước nhau”[1]. Như vậy, tự phê bình mình cũng như phê bình người – theo tư tưởng Hồ Chí Minh - phải trên cơ sở lòng nhân ái, yêu thương đồng chí, làm triệt để, thật thà, không thêm bớt. Trong khi tự phê bình và phê bình phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm, không dùng những lời mỉa mai, chua cay, không lợi dụng phê bình để mưu việc cá nhân và “phê bình việc làm, chứ không phải phê bình người”[2].

Theo Người, tự phê bình và phê bình là giải pháp căn bản, hữu hiệu nhất để mỗi cán bộ, đảng viên có thể tự nhìn thấy khuyết điểm của mình, cũng như giúp đồng chí của mình thấy được khuyết điểm để sửa chữa. Do đó, Điều lệ Đảng ta nêu rõ: “Đảng là một tổ chức chặt chẽ, thống nhất ý chí và hành động, lấy tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức cơ bản, thực hiện tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, thương yêu đồng chí, kỷ luật nghiêm minh, đồng thời thực hiện các nguyên tắc : tự phê bình và phê bình, đoàn kết trên cơ sở Cương lĩnh chính trị và Điều lệ Đảng, gắn bó mật thiết với nhân dân, Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật.” Hiện nay, có thể nói “tự phê bình và phê bình” vẫn là phương thức sinh hoạt Đảng hiệu quả, là “phương thuốc” hiệu nghiệm để Đảng ta nâng cao sức đề kháng, xây dựng Đảng vững mạnh, ngang tầm nhiệm vụ là một Đảng cầm quyền.

Bản thân là giảng viên Trường Chính trị tỉnh Ninh Bình - ngôi trường đào tạo Trung cấp lý luận chính trị cho cán bộ lãnh đạo quản lý của hệ thống chính trị cấp cơ sở, cán bộ công chức, viên chức của tỉnh và bồi dưỡng quản lý nhà nước ngạch chuyên viên, chuyên viên chính – tư tưởng Hồ Chí Minh là một trong những nội dung lý luận cơ bản được giảng dạy. Bên cạnh việc truyền bá tư tưởng Hồ Chí Minh thì người giảng viên cũng đồng thời phải là người nêu gương trong việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Từ việc nghiên cứu tư tưởng của Người về “tự phê bình và phê bình” trong “Sửa đổi lối làm việc”, bản thân rút ra một số nhận xét như sau:

Thứ nhất, “tự phê bình và phê bình” theo tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ dành cho đảng viên mà còn là phương thức dành cho tất cả mọi người tự hoàn thiện mình, giải phóng các tiềm năng của bản thân. Khi mỗi người thực hiện tự phê bình và phê bình, nghĩa là người đó đã tiến thêm một bước tới chỗ làm chủ được bản thân, điều chỉnh được suy nghĩ và hành vi của mình. Việc tự hoàn thiện lúc này trở thành tự giác, không còn là thụ động, phụ thuộc vào sự hối thúc của ngoại cảnh. Khi mỗi người làm chủ được bản thân thì lúc đó mới có thể thay đổi được chính mình và xã hội. Vì vậy, mỗi người cần nhận thấy đây là một công cụ hữu hiệu không chỉ giúp hoàn thiện bản thân tốt hơn, đồng thời giúp người khác tốt hơn, thúc đẩy xã hội phát triển.

Thứ hai, bản thân cần có thái độ cầu thị trong tiếp nhận phê bình, bởi một lẽ thường tình rằng cá nhân không phải ai cũng toàn năng, “nhân vô thập toàn”. Có nhận thức như vậy để tránh sa vào quá tự tin cho rằng bản thân mình không hề có khuyết điểm hoặc luôn cho rằng không ai hơn mình hay cho rằng người phê bình không có ý tốt mà xét nét, đề phòng. Bên cạnh đó, thực tế rằng người khác nhìn khuyết điểm sẽ rõ hơn bản thân tự nhìn nhận khuyết điểm của mình. Do đó, cần chịu khó lắng nghe ý kiến của Nhân dân, đồng nghiệp, đồng chí, luôn có thái độ tích cực trong tiếp nhận các nhận xét của mọi người, coi đây là những đóng góp quý báu của người khác với mong muốn giúp cho bản thân mình tốt hơn, là sự quan tâm thiết thực trên tinh thần đồng chí, đồng nghiệp. Không nên vì bị phê bình mà chán nản hoặc oán ghét. Thái độ khi được phê bình cũng là biểu hiện của bản lĩnh người đảng viên.

Thứ ba, việc tự phê bình cần diễn ra thường xuyên. Bởi vì với khối lượng công việc nhiều, trong quá trình thực hiện sẽ khó có thể tránh khỏi những khuyết điểm. Bên cạnh những khuyết điểm cũ có thể xuất hiện những khuyết điểm mới. Do đó, việc tự phê bình cần được thực hiện thường xuyên như “rửa mặt hàng ngày”. Khi đã nhận thấy khuyết điểm thì bản thân phải có lộ trình, kế hoạch để sửa đổi, thông qua tự sửa chữa, cố gắng học lấy cái hay của người khác và tránh lặp lại khuyết điểm người khác đã mắc phải. Khi đã sửa được rồi cần tránh mắc lại và luôn khuyên bảo mọi người tránh mắc phải những khuyết điểm đó.

Thứ tư, thực hiện phê bình đối với đồng chí, đồng nghiệp, bạn bè,… phải thực tâm và khéo.

Trước hết, cần khắc phục thái độ “nể nang không phê bình”, “dĩ hoà vi quý”. Thái độ này dẫn tới hai hậu quả, hoặc là làm “cho đồng chí mình sa vào lầm lỗi, đến nỗi hỏng việc”, thế là có tội với đồng chí của mình, có tội với Đảng; hoặc là đưa tới tình hình “trước mặt thì nể, kể lể sau lưng” gây mất đoàn kết trong Đảng. Phê bình không phải là đố kỵ, trù dập hay hạ bệ người khác mà phải được thực hiện thành tâm với mục đích mong muốn đồng chí, đồng nghiệp, bạn bè… trở nên tốt hơn.

Bên cạnh đó, để thực hiện phê bình đồng chí thì trước hết mình phải làm gương bởi nếu bản thân không gương mẫu thì khi phê bình, tính thuyết phục sẽ không cao. Phải xác định rõ mục đích của phê bình cốt để giúp nhau sửa chữa và tiến bộ, cốt để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn, cốt đoàn kết và thống nhất nội bộ. Xác định đúng mục đích thì phê bình mới thực sự góp phần giúp người được phê bình thay đổi tích cực, giúp tổ chức đoàn kết và phát triển.

Ngoài ra, khi phê bình cũng phải cất nhắc phê bình sao cho khéo, không phê bình chỗ đông người tránh làm họ mất mặt. Cách phê bình phải thực hiện theo đúng nguyên tắc mà Hồ Chí Minh đã chỉ ra là “phê bình việc chứ không phê bình người”. Việc phê bình cần lựa chọn đúng lúc, đúng thời điểm để phê bình đạt hiệu quả như mong muốn.

Tóm lại, tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” là một trong những di sản quý giá mà Hồ Chí Minh để lại cho toàn Đảng, toàn dân ta. Trong đó, tư tưởng về “tự phê bình và phê bình” được Hồ Chí Minh trình bày rất giản dị, gần gũi, cụ thể và dễ hiểu, mang ý nghĩa rất to lớn về mặt lý luận và thực tiễn trong công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng hiện nay. Đây là công cụ, vũ khí sắc bén mà mỗi cán bộ, đảng viên phải sức học tập và làm theo, tự sửa đổi những khuyết điểm của bản thân, nâng cao đạo đức mạng, chất lượng công việc, góp phần vào việc hoàn thành thắng lợi những công việc chung mà Đảng và Nhân dân giao phó./

Ths. Quách Đỉnh Phúc

Giảng viên khoa Lý luận cơ sở