Ths. Quách Thị Ngọc Chính - Phó Trưởng Khoa Nhà nước và pháp luật

Tóm tắt: Tích cực triển khai thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp, giảng viên cần chủ động cập nhật những nội dung mới phù hợp với từng phần, bài giảng về chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay. Vậy có những vấn đề mới và thực tiễn nào cần bổ sung khi giảng dạy về cấu trúc của tổ chức hành chính địa phương?

“Cập nhật thông tin để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, giáo trình, phương thức và quy trình đào tạo theo phương châm: cơ bản, hệ thống, thiết thực, hiện đại, gắn với thực tiễn, cập nhật, phù hợp với đối tượng”¹ là yêu cầu bắt buộc đối với giảng viên giảng dạy Trung cấp lý luận chính trị (TCLLCT).

Theo Quyết định số 292-QĐ/HVCTQG, ngày 21/01/2021 của Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh về ban hành Chương trình đào TCLLCT, Quản lý hành chính nhà nước (D.I) là phần học được kết cấu gồm 9 bài học. Cấu trúc của tổ chức hành chính địa phương là một tiểu mục học tập về lý luận quản lý hành chính tại Bài 1 “Lý luận về quản lý hành chính nhà nước”. Tiểu mục“2.2.2. Cấu trúc của tổ chức hành chính địa phương” được trình bày trong Giáo trình Quản lý hành chính nhà nước (Giáo trình) tại các trang 32, 33, 34. Đây là những nội dung học tập rất cần thiết, có ý nghĩa thiết thực, thực tế cao đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý ở cơ sở.

Ngày 16/6/2025, Quốc hội đã ban hành Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 (Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025). Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền đã ban hành các Nghị định, văn bản hướng dẫn để triển khai thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, với nhiều quy định đổi mới toàn diện về tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương. Vì vậy, nhận thức rõ yêu cầu của nhiệm vụ, giảng viên khi soạn giảng cần cập thực hiện ngay việc điều chỉnh các nội dung giảng dạy theo đúng những quy định mới của pháp luật nhằm đảm bảo yêu cầu “sắc và chắc lý luận”. Đồng thời, để tăng tính thời sự, gắn lý thuyết với thực tiễn, giảng viên cần nghiên cứu, chọn lọc một số vấn đề, tình hình, kết quả triển khai thực hiện các quy định mới về tổ chức hành chính địa phương 02 cấp (tỉnh, xã) để cung cấp phù hợp với từng thời điểm tổ chức bài học.

Về lý luận, từ ngày 01/7/2025, khi soạn giảng tiểu mục 2.2.2. Cấu trúc của tổ chức hành chính địa phương, giảng viên cần điều chỉnh hai vấn đề kiến thức mới.

Một là, cấu trúc tổ chức hành chính địa phương được thiết lập theo cấp. Giáo trình trang 32, 33 đang trình bày là 03 cấp theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, gồm: cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương), cấp huyện (huyện, thành phố thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc thành phố trung ương, quận, thị xã), cấp xã (xã, phường, thị trấn). Những kiến thức này đã trở nên lạc hậu từ 01/7/2025 khi cả nước triển khai thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp (tỉnh, xã). Vì vậy, giảng viên cần giới thiệu nội dung mới theo Điều 1 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, trong đó cần đặc biệt thống nhất nhận thức: tổ chức hành chính địa phương ở Việt Nam hiện nay được thiết lập theo 02 cấp, gồm: cấp tỉnh (tỉnh, thành phố); cấp xã (xã, phường, đặc khu) trực thuộc cấp tỉnh.

Hai là, cấu trúc tổ chức hành chính địa phương trong mỗi cấp lại có sự phân biệt nông thôn, đô thị, hải đảo, và đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt. Về nội dung này, giảng viên cần tập trung cập nhật điểm mới theo Điều 1 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 để giúp học viên nắm vững quy định của pháp luật về phân biệt từng mô hình. Cụ thể là, mô hình nông thôn gồm: tỉnh, xã (theo giáo trình có thêm huyện); mô hình đô thị gồm: thành phố trực thuộc trung ương, phường (theo giáo trình có thêm quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh và thành phố trực thuộc thành phố trung ương, thị trấn). Theo Điều 1 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, xã là đơn vị hành chính ở nông thôn; phường là đơn vị hành chính ở đô thị; đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Riêng đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt là địa bàn có vị trí chiến lược, được tổ chức theo mô hình đặc thù, được áp dụng các cơ chế, chính sách ưu đãi vượt trội, thực hiện các chính sách mới về quản trị địa phương, thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, vùng và cả nước. Đây là những vấn đề mới mà các luật về tổ chức chính quyền địa phương trước Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 chưa quy định.

Cập nhật, phân tích những điểm mới này giúp giảng viên mở rộng và bảo đảm tính liên thông kiến thức khi cung cấp những kiến thức là những quy định mới về cấu trúc tổ chức hành chính chuyên môn cấp tỉnh, cấp xã theo Điều 8, Điểu 9, Điều 15 Nghị định số 150/2025/NĐ-CP, ngày 12/6/2025 của Chính phủ về quy định tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và Ủy ban nhân dân xã, phường, đặc khu thuộc tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (Nghị định số 150/2025/NĐ-CP). Qua đó, giúp học viên thống nhất nhận thức mới về cấu trúc tổ chức các cơ quan chuyên môn được thiết lập ở cả cấp tỉnh và cấp xã, trong khi giáo trình căn cứ các quy định pháp luật cũ chỉ khẳng định cấu trúc cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện.

Theo Điều 8 Nghị định số 150/2025/NĐ-CP, cấu trúc tổ chức cơ quan chuyên môn thuộc Ủy bân nhân dân cấp tỉnh được thiết lập thống nhất, gồm 12 cơ quan: Sở Nội vụ, Sở Tư pháp, Sở Tài chính, Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường, Sở Xây dựng, Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Y tế, Thanh tra tỉnh, Văn phòng Ủy ban nhân dân. Điều 9 Nghị định số 150/2025/NĐ-CP quy định các sở đặc thù được tổ chức ở một số địa phương gồm: Sở Ngoại vụ, Sở Dân tộc và Tôn giáo, Sở Du lịch, Sở Quy hoạch - Kiến trúc.

Điều 15 Nghị định số 150/2025/NĐ-CP quy định về tổ chức 03 phòng chuyên môn thuộc Ủy bân nhân dân cấp xã, gồm: Văn phòng Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân; Phòng Kinh tế (đối với xã, đặc khu) hoặc Phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị (đối với phường và đặc khu Phú Quốc); Phòng Văn hóa - Xã hội; không quy định việc thành lập phòng chuyên môn theo đặc thù.

Ngoài ra, khi phân tích cấu trúc tổ chức cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp xã, giảng viên cũng nên giới thiệu thêm điểm mới quan trọng quy định về thiết lập Trung tâm Phục vụ hành chính công một cấp thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh theo khoản 2 Điều 10 và Trung tâm Phục vụ hành chính công thuộc Ủy ban nhân dân cấp xã theo khoản 2 Điều 16 của Nghị định số 150/2025/NĐ-CP.

Về thực tiễn, nhằm gắn lý luận với thực tiễn, bảo đảm sự thống nhất cả 3 mục tiêu về kiến thức, kỹ năng, tư tưởng; góp phần lan tỏa những kết quả triển khai tích cực của việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhằm vận hành hiệu quả mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, giảng viên cần chọn lọc cung cấp một số tư liệu thực tế về cơ cấu tổ chức hành chính địa phương của cả nước và của tỉnh Ninh Bình. Chẳng hạn, về cấu trúc tổ chức hành chính địa phương theo cấp, cả nước có 34 Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, gồm 28 tỉnh, 6 thành phố; 3.321 Ủy ban nhân dân cấp xã, gồm 2.621 xã, 687 phường và 13 đặc khu². Theo mô hình nông thôn, cả nước có 2.469 tổ chức hành chính địa phương ở 28 tỉnh và 2.621 xã. Theo mô hình đô thị cả nước có 693 tổ chức hành chính địa phương ở 6 thành phố và 687 phường. Ở Ninh Bình có Ủy ban nhân dân tỉnh và 97 Ủy ban nhân dân xã, 32 Ủy ban nhân dân phường.

Mặt khác để minh họa cho nội dung lý luận về cấu trúc hành chính địa phương ở từng cấp đều thiết lập các cơ quan chuyên môn, giảng viên nên sơ đồ hóa số liệu về kết quả thành lập cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và cấp xã. Chẳng hạn, sau một tháng triển khai thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp từ ngày 01/7/2025 đến ngày 30/7/2025, các địa phương trong cả nước đã cơ bản đã hoàn thành việc thành lập cơ quan chuyên môn thuộc 34 Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố với tổng số 465 cơ quan, gồm 12 cơ quan chuyên môn được tổ chức thống nhất 34 tỉnh, thành phố và 56 cơ quan chuyên môn đặc thù ở một số địa phương; 9.916 phòng chuyên môn cấp xã thuộc 3.321 Ủy ban nhân dân cấp xã³. Ở Ninh Bình số cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh là 13, trong đó có 12 cơ quan chuyên môn được tổ chức thống nhất theo Điều 8 Nghị định số 150/2025/NĐ-CP và Sở Du lịch được tổ chức theo đặc thù tại Điều 9 Nghị định số 150/2025/NĐ-CP; tổng số phòng thuộc 129 Ủy ban nhân dân cấp xã là 387 phòng.

Căn cứ tình hình học tập thực tế của từng lớp, giảng viên có thể cung cấp thêm thực tiễn về kết quả tổ chức, vận hành của Trung tâm Phục vụ hành chính công. Ví dụ, có 32/34 địa phương đã thành lập Trung tâm Phục vụ hành chính công thuộc Văn phòng Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và Trung tâm Phục vụ hành chính công thuộc Ủy ban nhân dân cấp xã. Riêng thành phố Hà Nội và tỉnh Quảng Ninh thành lập Trung tâm Phục vụ hành chính công thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, có các chi nhánh theo khu vực liên xã và điểm phục vụ thủ tục, dịch vụ hành chính công tại các đơn vị hành chính cấp xã⁴…

Thực hiện kết luận của Ban chấp hành Trung ương, bộ máy chính quyền địa phương 02 cấp đã chính thức vận hành từ ngày 01/7/2025. Với vai trò, trách nhiệm của người giảng viên giảng dạy lý luận tại trường chính trị, hi vọng thông qua hoạt động giảng dạy, mỗi chúng ta đều có thể góp phần nâng cao chất lượng cán bộ lãnh đạo, quản lý của địa phương, qua đó giúp bộ máy chính quyền địa phương ngày càng vận hành thông suốt, hiệu quả./.

1. Hướng dẫn số 01-HD/HVCTQG, ngày 16/3/2021 của Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh về thực hiện chương trình đào tạo cán bộ lãnh đạo, quản lý ở cơ sở (hệ TCLLCT).

2. Hướng dẫn số 10-HD/BTGDVTU, ngày 12/6/2025 của Ban Tuyên giáo và Dân vận tỉnh Ninh Bình về tuyên truyền một số nhiệm vụ trọng tâm thực hiện việc sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính.

3,4. Báo cáo số 428-BC/BTCTW, ngày 31/7/2025 của Ban Tổ chức Trung ương về tình hình, kết quả sau 01 tháng triển khai thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp.