Việc tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là tất yếu khách quan, là một trong những yêu cầu cấp thiết hiện nay, để thực hiện một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm mà Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã đề ra, góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới đất nước. Để  thực hiện tốt chủ trương trên, một trong những giải pháp về tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị ở cơ sở đó là sắp xếp lại đội ngũ người hoạt động không chuyên trách cấp xã. Với số lượng đông đảo (tính đến ngày 31/12/2017, tổng số người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã và thôn, tổ dân phố trên địa bàn tỉnh Ninh Bình là 10.356 người, trong đó cấp xã là 2.691 người, ở thôn, tổ dân phố là 7.765 người)¹. Đội ngũ này có vai trò không nhỏ trong việc hỗ trợ cùng với đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã thực hiện các nhiệm vụ chính trị của địa phương.

 Đặc thù là xã nằm ở vùng phân lũ, chậm lũ của huyện Nho Quan, xã Lạc Vân hiện nay có 1.546 hộ dân với 5.465 nhân khẩu, sinh sống ở 10 thôn (xóm). Cũng như các xã khác trên địa bàn Huyện, Lạc Vân có đội ngũ cán bộ không chuyên trách khá đông đảo (tổng số người hoạt động không chuyên trách ở xã là 19 người; ở thôn (xóm) là 77 người). Họ là bộ phận quan trọng trong hệ thống chính trị ở xã Lạc Vân, tham mưu giúp việc trong hoạt động quản lý, điều hành của cấp ủy, chính quyền xã; là lực lượng dự nguồn để bổ sung, phát triển đội ngũ cán bộ công chức, đồng thời song hành cùng đội ngũ cán bộ xã trong việc làm cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, trực tiếp tham gia vào các hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở góp phần tích cực trong phát triển kinh tế- xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh, xây dựng Đảng, chính quyền vững mạnh.

Với số người đông nhưng nhìn chung lại chưa được đào tạo về trình độ chuyên môn nghiệp vụ, năng lực công tác còn hạn chế, độ tuổi cao, vai trò hiệu quả hoạt động chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Bên cạnh đó, một số văn bản quy định về số lượng, chức danh, chính sách đối với đội ngũ này ở các thời điểm khác nhau có sự thay đổi chưa thống nhất; chức danh quy định còn dàn trải chưa phát huy được tính chủ động trong hoạt động thực tiễn của địa phương, đơn vị. Thực tế nữa là ngân sách chi trả chế độ cho đội ngũ này lớn, nhưng đối với từng cá nhân thì lại quá thấp, thậm chí có những chức danh ở thôn (xóm) không có chế độ (5/10 chức danh không chuyên trách ở thôn chỉ có mức phụ cấp bằng 0,15 mức lương tối thiểu/tháng; mức phụ cấp cao nhất là 0,9) do đó, chưa khuyến khích được tinh thần trách nhiệm đối với một số chức danh trong thực hiện nhiệm vụ. Còn nhiều chức danh không có quy định về độ tuổi, trình độ chuyên môn nên dẫn đến chỉ bố trí cho đủ số lượng; chưa quy định rõ thời gian làm việc một ngày của chức danh là bao nhiêu nên sao nhãng, đùn đẩy trong công việc… 

Trước những bất cập trên và thực hiện theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII) của Đảng; Thông báo số 911-TB/TU, ngày 14/3/2018 thông báo “Kết luận của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về việc sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế”, trên cơ sở đó, Ban Thường vụ Huyện ủy Nho Quan đã ban hành Kế hoạch số 48-KH/HU, ngày 20/3/2018 về “Thực hiện sắp xếp đội ngũ người hoạt động không chuyên trách ở các xã, thị trấn và thôn bản, tổ dân phố” và triển khai tổ chức thực hiện trong toàn Huyện. Thực hiện kế hoạch của Huyện ủy Nho Quan, Đảng ủy xã Lạc Vân tập trung lãnh đạo hệ thống chính trị ở cơ sở rà soát, đánh giá tình hình thực tế hoạt động của đội ngũ người hoạt động không chuyên trách ở xã và thôn, xóm trên địa bàn. Đảng ủy xã Lạc Vân ban hành Nghị quyết số 12 - NQ/ĐU, ngày 27 tháng 3 năm 2018 “về thực hiện bố trí sắp xếp đội ngũ người hoạt động không chuyên trách ở xã và các thôn (xóm) trên địa bàn xã”, Nghị quyết xác định nguyên tắc “Đảng thống nhất lãnh đạo việc đổi mới, sắp xếp và quản lý tổ chức bộ máy, biên chế của hệ thống chính trị; đảm bảo sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung thống nhất của Đảng ủy, đồng thời phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của các thôn trong việc sắp xếp đội ngũ người hoạt động không chuyên trách…”²

Với quyết tâm cao và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị cơ sở, Đảng ủy xã đã tăng cường công tác tư tưởng, tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức, tạo sự thống nhất cao trong Đảng bộ và nhân dân; nắm bắt tình hình, đặc điểm từng thôn (xóm) và năng lực thực tiễn của từng cán bộ cơ sở đồng thời xây dựng đề án, kế hoạch và tổ chức thực hiện với mục tiêu: Nâng cao năng lực của người hoạt động không chuyên trách xã và các thôn (xóm); ở xã sắp xếp giảm còn từ 9-11 người, ở thôn sắp xếp giảm còn từ 5- 6 người (01 người không quá 03 chức danh); đảm bảo tiêu chuẩn: Ưu tiên người trẻ, được đào tạo cơ bản có chuyên môn phù hợp; khắc phục cơ bản tình trạng trưởng thôn không phải là đảng viên; độ tuổi nam không quá 55 và nữ không quá 40. Trên cơ sở thực tế ở địa phương, việc sắp xếp bố trí các chức danh chính và kiêm nhiệm theo định hướng:

Ở xã bố trí 8 chức danh: Phó Chủ nhiệm UBKT Đảng ủy kiêm Phó Ban Tuyên giáo, Phó Ban Dân vận; Cán bộ dân số - trẻ em kiêm Phó Chủ tịch HLHPN; Phó Trưởng Công an kiêm Công an viên thường trực; Nhân viên thú y kiêm Chủ tịch Hội chữ thập đỏ và Phó Chủ tịch UBMTTQ xã; Cán bộ đài truyền thanh kiêm Bí thư chi bộ thôn; Cán bộ khuyến nông kiêm Phó Chủ tịch Hội Nông dân xã; Phó Bí thư đoàn xã kiêm Trưởng thôn; Phó Chỉ huy trưởng Quân sự xã kiêm Phó Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã; Chủ tịch Hội người cao tuổi kiêm Phó Chủ tịch UBMTTQ xã; Công an viên thường trực kiêm Bí thư chi bộ, Trưởng ban công tác mặt trận; Cán bộ truyền thanh kiêm Cán bộ tôn giáo.

Ở thôn (xóm) bố trí 5 đến 6 người kiêm nhiệm các chức danh: Bí thư chi bộ kiêm trưởng ban công tác mặt trận hoặc trưởng thôn, hoặc các chức danh không chuyên trách ở xã; trưởng thôn kiêm chi hội trưởng chi hội nông dân, chi hội cựu chiến binh; hoặc công an viên kiêm chi hội trưởng chi hội nông dân; Bí thư chi đoàn, chi hội trưởng chi hội cựu chiến binh. Chi hội trưởng chi hội phụ nữ kiêm y tế thôn bản hoặc chi hội trưởng chi hội nông dân; chi hội trưởng chi hội cựu chiến binh kiêm thôn đội trưởng hoặc công an viên. Bí thư chi đoàn kiêm thôn đội trưởng. Các chức danh kiêm nhiệm tùy vào đặc điểm của thôn, xóm và năng lực thực tiễn của cán bộ.

Qua nghiên cứu đề án cũng như tình hình thực tế việc thực hiện chủ trương này ở xã Lạc Vân vẫn còn một số bất cập đặt ra là:

Một là, thiếu nguồn cán bộ để chọn lựa: Thực tế hiện nay ở các thôn (xóm) trên địa bàn xã Lạc Vân, việc tìm kiếm, lựa chọn người tình nguyện tham gia đảm nhiệm các chức danh không chuyên trách ở cấp cơ sở là rất hiếm đặc biệt 3 chức danh đó là Đoàn thanh niên, Công an viên và Quân sự (ví dụ như ở thôn Cẩm Địa, Xóm 4 nhiều nhiệm kỳ chỉ có 1 người ứng cử để bầu các chức danh trưởng thôn, bí thư chi bộ). Vì vậy, dù người được bầu có đảm nhiệm tốt hay không tốt các chức danh trên, người dân cũng không có sự lựa chọn nào khác vì chỉ có 1 ứng viên duy nhất. Có người đã đảm nhiệm chức trưởng thôn suốt hơn 20 năm liền nhưng đến nay lãnh đạo xã vẫn phải động viên họ tiếp tục tham gia công việc vì không tìm được nguồn.

Hai là, thiếu người kế cận lâu dài: Nếu việc, quy hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã cơ bản đã được quan tâm, thì đến nay, việc quy hoạch đội ngũ người hoạt động không chuyên trách ở thôn (xóm) hầu như chưa đạt yêu cầu bởi vì: Đảng viên ở khu vực nông thôn, khu dân cư chủ yếu là người cao tuổi, cán bộ hưu trí, không nhiệt tình tham gia hoạt động ở địa phương… Đối với lớp trẻ, hiện nay số lao động tại xã không còn nhiều, chủ yếu đi làm ăn xa, hoặc làm việc trong nhà máy, khu công nghiệp ở các xã khác. Nhiều đảng viên, quần chúng khi được vận động tham gia công tác địa phương đều nêu lý do hoàn cảnh kinh tế khó khăn, phải tập trung lao động để lo cho cuộc sống. Một ngày công đi làm thợ xây, cấy, gặt thuê, bốc vác khoảng 250.000 đồng/ngày thì chỉ một tuần đã cao hơn mức phụ cấp cả tháng nếu ở nhà làm cán bộ thôn, xóm. Do đó, việc tham gia công tác ở địa phương hầu như không tạo được bất cứ "sức hút" nào với lớp trẻ. Điều này cho thấy, nguồn nhân lực cho các chức danh cán bộ cấp cơ sở và người hoạt động không chuyên trách không chỉ khan hiếm mà còn thiếu tính kế cận lâu dài.

Ba là, khó khăn trong việc bố trí chức danh: Việc bố trí các chức danh ở thôn (xóm) theo đúng đề án xây dựng gặp nhiều khó khăn. Đề án xây dựng nhân sự thì trưởng thôn kiêm chi hội trưởng hội cựu chiến binh nhưng không phải tất cả các đồng chí trưởng thôn đều là hội viên cựu chiến binh; Y tế thôn bản có chuyên môn phù hợp nhưng tuổi lại cao không thể đảm nhận vai trò chi hội trưởng hội phụ nữ vì vậy phải bố trí các chức danh khác cho phù hợp. Cá biệt có một số thôn có chức danh độc lập không thể sắp xếp kiêm nhiệm được như bí thư chi đoàn hay thôn đội trưởng. Ngoài ra, theo đề án quy định độ tuổi là nữ không quá 40 và nam không quá 55, tuy vậy sau khi sắp xếp vẫn còn 15 người (chiếm 23,3%) trên 55 tuổi nhưng vẫn phải bố trí sắp xếp vị trí công tác do không còn người phù hợp.

Mặc dù còn nhiều khó khăn, bất cập nhưng bước đầu, chủ trương sắp xếp, tinh gọn bộ máy đã và đang phát huy hiệu quả rõ rệt, nhận được sự đánh giá cao của Huyện ủy Nho Quan cũng như sự đồng tình của đội ngũ cán bộ công chức và người dân. Đến tháng 7 năm 2018, sau khi được sự phê duyệt của Huyện ủy Nho Quan, số lượng đội ngũ cán bộ hoạt động không chuyên trách của xã Lạc Vân giảm đáng kể, cụ thể: Cán bộ chuyên trách xã giảm 11 người, 8 chức danh kiêm nhiệm được thực hiện cơ bản theo đúng đề án. Ở thôn (xóm) giảm 25 người trong đó có 10 bí thư chi bộ kiêm trưởng ban công tác mặt trận; có 3 người kiêm 3 chức danh; 40 người kiêm 2 chức danh. Ngoài ra có 7 thôn (xóm) có một số chức danh không bố trí kiêm nhiệm được như đề án do đó, số chức danh ở các thôn này đứng độc lập như: Trưởng thôn của xóm 1, thôn Tứ Mỹ; Thôn đội trưởng của xóm 2, thôn Lạc 2, thôn Cẩm Địa, thôn Bình An; Y tế thôn bản ở xóm 1 và thôn Tứ Mỹ. Điều đáng mừng đó là, số người được lựa chọn cơ bản có trình độ, năng lực và nhiệt tình tham gia hoạt động. Tuy phải kiêm nhiệm thêm nhiệm vụ, số thời gian làm việc tăng nhưng đội ngũ cán bộ này đều phấn khởi yên tâm công tác vì mức phụ cấp tăng đồng thời tinh thần trách nhiệm, ý thức trách nhiệm với công việc cao hơn, hiệu quả hơn.

 Để tiếp tục phát huy chất lượng hiệu quả của đề án cũng như xây dựng bộ máy chính quyền vững mạnh, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả trong thời gian tới Huyện ủy Nho Quan cần xây dựng kế hoạch công tác đào tạo, bồi dưỡng trình độ lý luận chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực công tác cho đội ngũ cán bộ trẻ mới được bổ sung theo đề án; Đảng ủy xã Lạc Vân chú trọng công tác quy hoạch đội ngũ người hoạt động không chuyên trách đảm bảo tính kế thừa và phát triển cho đội ngũ cán bộ công chức xã sau này; có những chính sách khuyến khích, động viên, tạo điều kiện cho những người hoạt động không chuyên trách có cơ hội tốt để phát triển, được xét tuyển, ưu tiên tuyển dụng để trở thành cán bộ, công chức xã nếu họ có đủ tiêu chuẩn và năng lực để trở thành một cán bộ công chức./.

Ghi chú:

¹ Quyết định số 691/QĐ-UBND, ngày 27/4/2018 của Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình về việc phê duyệt Đề án tinh giản biên chế tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2016-2021.

² Nghị quyết số 12- NQ/ĐU, ngày 27/3/2018 của Đảng ủy xã Lạc Vân về thực hiện bố trí, sắp xếp đội ngũ người hoạt động không chuyên trách ở xã và các thôn (xóm) trên địa bàn xã.

                                                                       Ths. GVC Quách Thị Cúc  

                                                                 Phó trưởng Khoa Xây dựng Đảng