Những năm gần đây, tình trạng ô nhiễm môi trường
ngày càng trở nên trầm trọng và phổ biến dẫn tới suy thoái môi trường đất, nước,
không khí, đặc biệt là tại các đô thị lớn, lượng chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH)
ngày càng gia tăng. Mặc dù số lượng các trạm xử lý chất thải được xây dựng tăng
lên nhưng hiện trạng ô nhiễm vẫn chưa được cải thiện. Đây là vấn đề lớn gây ảnh
hưởng xấu nghiêm trọng đến môi trường.
Chất thải
theo quy định tại Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2020 (Luật 2000): là vật
chất ở thể rắn, lỏng, khí hoặc ở dạng khác được thải ra từ hoạt động sản xuất,
kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc hoạt động khác, trong đó chất thải rắn là
chất thải ở thể rắn hoặc bùn thải. Và thông thường khi nói tới chất thải nhiều người có
chung suy nghĩ, nó là loại chất bỏ đi, vô dụng, tác động xấu tới môi trường và
cuộc sống con người. Tuy nhiên, trên thực tế nhiều nước trên thế giới như Nhật
Bản, Đức, Singapore... đã sử dụng công nghệ hiện đại để phân loại, tận dụng, tái chế được nhiều
loại chất thải đưa vào tái sử dụng trong đời sống con người.
Ở Việt Nam, CTRSH chiếm tỷ lệ đáng kể trong số chất thải và có thành phần
chủ yếu là chất thải hữu cơ, chiếm khoảng 60%. Chất thải có khả năng tái chế
khoảng 20%, chất thải cần phải chôn lấp khoảng 20% và gia tăng đáng kể ở các
địa phương có tốc độ phát triển đô thị hóa, công nghiệp hóa và du lịch nhanh như
Thành phố Hồ Chí Minh (9.128 tấn/ngày), Thủ đô Hà Nội (6.500 tấn/ngày), Thanh
Hóa (2.246 tấn/ngày), Đà Nẵng (1.168 tấn/ngày), Đồng Nai (1.838 tấn/ngày), Cần
Thơ (605 tấn/ngày). Trong đó, chất thải nhựa khó phân hủy đang là vấn đề thách
thức lớn đối với công tác quản lý, với các lý do chủ yếu sau:
Người dân chưa có thói quen phân
loại tại nguồn nên hầu hết chất thải được gom chung và xử lý tập trung bằng
cách chôn lấp. Các bãi rác đang ở tình trạng quá tải trong khi thói quen sử
dụng nhựa, đặc biệt là nhựa sử dụng một lần đã ăn sâu vào văn hóa tiêu dùng.
Cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất chưa đủ để hỗ trợ việc phân loại, thu gom và
xử lý riêng chất thải sau khi phân loại. Một vài địa phương thực hiện thí điểm
phân loại chất thải nhưng không thu gom và xử lý riêng đã làm người dân mất
niềm tin khi công nhân môi trường gom chung chất thải đã phân loại của họ. Hiện nay ở nước ta có một số phương pháp xử lý: chôn lấp,
với kỹ thuật đơn giản; đốt thường được ứng dụng trong xử lý chất thải nguy hại,
chủ yếu là chất thải y tế. Trong khi CTRSH thường chứa độ ẩm cao, do đó phương
pháp đốt không hiệu quả. Mặt khác, việc đầu tư một lò đốt công nghiệp thường
yêu cầu kinh phí khá lớn. Biện pháp dùng CTRSH để sản xuất phân hữu cơ chỉ giải
quyết được một lượng nhỏ CTRSH. Việc đầu tư dây chuyền công nghệ để sản
xuất phân hữu cơ cũng khá tốn kém…
Trước tình hình trên, việc ban hành Luật 2020 thay thế Luật Bảo vệ môi trường 2014 với nhiều điểm
mới mang tính đột phá, góp phần khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường và quá
tải của CTRSH.
Thứ nhất, với quy
định bắt buộc hộ gia đình, cá nhân phân loại CTRSH thành 03 loại: chất
thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực
phẩm; CTRSH khác. Trong đó, chất thải thực phẩm khuyến khích sử
dụng làm phân bón hữu cơ, làm thức ăn chăn nuôi. Đối với chất
thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế và chất thải thực phẩm không làm phân
bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi thì hộ gia đình, cá nhân ở đô thị phải cho vào
bao bì còn hộ gia đình, cá nhân ở nông thôn không bắt buộc phải cho vào bao bì như
quy định của Bộ Tài nguyên và Môi trường trước khi chuyển giao cho tổ chức, cá
nhân tái sử dụng, tái chế hoặc cơ sở có chức năng thu gom,
vận chuyển CTRSH; riêng CTRSH khác hộ gia đình, cá nhân ở cả đô thị và
nông thôn đều phải chứa, đựng trong bao bì theo quy định và chuyển giao
cho cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển CTRSH (khoản 1,3,4,5
Điều 75).
Thứ hai, chất thải rắn sau khi cá nhân, hộ gia đình phân
loại sẽ được vận chuyển đến nơi tập kết và xử lý. Việc thu gom,
vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt sẽ
được trả phí dựa trên khối lượng hoặc thể tích thay cho việc tính bình
quân theo hộ gia đình hoặc đầu người như từ trước đến nay. Chất thải
rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế, chất thải nguy hại đã được phân loại
riêng thì không phải chi trả giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý (khoản 1
Điều 79).
Như vậy, cơ chế
thu phí này sẽ góp phần thúc đẩy người dân phân loại, giảm thiểu CTRSH phát
sinh tại nguồn, do nếu không thực hiện việc này thì chi phí xử lý chất thải phải
nộp sẽ cao. Quy định này theo khoản 7 Điều 79 được thực hiện chậm nhất là ngày
31/12/2024.
Để bảo đảm tính khả thi, khoản 2 Điều 77 đã đưa ra một số quy định như: cơ sở thu gom, vận chuyển CTRSH có quyền từ chối thu gom, vận chuyển CTRSH của hộ gia đình, cá nhân không phân
loại, không sử dụng bao bì đúng quy định và thông báo cho cơ quan có thẩm quyền
để kiểm tra, xử lý theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp hộ gia đình, cá
nhân sử dụng bao bì của CTRSH khác theo
quy định tại điểm c khoản 1 Điều 75; Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức
chính trị - xã hội các cấp vận động cộng đồng dân cư, hộ gia đình, cá nhân thực
hiện phân loại CTRSH tại nguồn. Cộng
đồng dân cư, tổ chức chính trị - xã hội ở cơ sở có trách
nhiệm giám sát việc phân loại CTRSH của hộ gia đình, cá nhân; Ủy ban nhân dân
cấp xã có trách nhiệm kiểm tra việc tuân thủ, xử lý hoặc chuyển cấp có thẩm
quyền xử lý các hành vi vi phạm pháp
luật về quản lý CTRSH theo quy định.
Tuy nhiên, để hững quy
định trên đi vào cuộc sống, cần sự chung tay, chung sức, đồng lòng của cả hệ
thống chính trị nhằm sớm tháo gỡ những khó khăn sau:
Một là, việc thu phí CTRSH phát
sinh từ hộ gia đình, cá nhân được phân loại theo khối lượng hoặc thể tích sẽ dễ dẫn đến tình
trạng nhà này bỏ rác sang nhà kia hoặc vứt rác nơi công cộng để tránh việc nộp
phí CTRSH cao.
Hai là, khoản 6 Điều 79 cho
phép Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh quy định cụ thể lộ trình, hình thức và mức thu
giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH theo khối lượng, chủng loại phát
sinh sẽ dẫn tới tình trạng thực hiện không đồng bộ giữa các địa phương.
Ba là, do chưa có quy định cụ thể việc cân, đo CTRSH được thực hiện bởi người thu gom
hay cá
nhân, hộ gia đình,
thực hiện bằng phương tiện của ai, vào thời điểm nào ... Vì vậy,
sẽ mất thêm thời gian, công
sức thống
nhất, thực hiện cho cả người dân và người thu gom.
Bốn là, việc
quy định hộ gia đình, cá nhân ở đô thị phải chứa, đựng CTRSH sau
khi thực hiện phân loại vào các bao bì để chuyển giao. Vậy, vấn đề đặt ra là mẫu và quy chuẩn
bao bì được quy định như thế nào, giá thành của các bao bì cũng là vấn đề mà
người dân quan tâm.
Năm là, hộ gia đình, cá nhân không phân loại,
không sử dụng bao bì đúng quy định có thể bị cơ sở thu gom từ chối thu gom, vận
chuyển rác thải và thông báo đến cơ quan có thẩm quyền kiểm tra xử lý theo quy
định của pháp luật. Theo quy định tại khoản 1 Điều
26 Nghị định 45/2022/NĐ-CP ngày 07/7/2022 của Chính phủ về xử phạt vi phạm
hành chính trong lĩnh vực môi trường: phạt tiền từ 500.000 đồng
đến 1.000.000 đồng đối với hành vi hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải
rắn sinh hoạt theo quy định; không sử dụng bao bì chứa chất thải rắn sinh hoạt
theo quy định. Quy định này của Luật 2020 khó thực hiện đầy đủ, nghiêm
túc, từ đó dẫn tới có tình trạng CTRSH không được thu gom
hết hoặc không được thu gom sẽ làm gia tăng nguy cơ ô nhiễm môi trường.
Tuy việc thực hiện phân loại CTRSH của cá
nhân, hộ gia đình tại nguồn và thu phí thu gom, vận
chuyển và xử lý CTRSH là
khó. Song không thể trì hoãn việc thực hiện muộn hơn với lộ trình của Luật Bảo
vệ môi trường 2020. Yêu cầu đặt ra là phải có các giải pháp, cơ chế để thực hiện
tốt các quy định trên. Được như vậy sẽ giúp giải quyết cơ bản vấn đề CTRSH, góp
phần bảo vệ môi trường đang bị ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng./.
Nguồn tài liệu:
Tài liệu giới thiệu Luật Bảo vệ môi trường năm 2022
của Vụ phổ biến, giáo dục pháp luật, Bộ Tư pháp.
https://kinhtemoitruong.vn/quan-ly-chat-thai-ran-o-nhat-ban-va-bai-hoc-kinh-nghiem-cho-viet-nam-69680.htm
Th.S GVC. Quách Thị Hạnh
Khoa
Nhà nước và pháp luật
|