Một
trong những thành tựu lý luận của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình đổi mới
đó là: phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đảng
ta coi đây là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội. Đánh giá kết quả thực hiện Nghị quyết Đại hội
XII và những thành tựu sau 35 năm đổi mới, Đại hội XIII (2021) đã khẳng định:
“Nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng đầy
đủ hơn. Hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách tiếp tục được hoàn thiện phù hợp
với yêu cầu xây dựng nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế”1.Nhận
định trên hoàn toàn có cơ sở và đã được thực tiễn công cuộc đổi mới đất nước chứng
minh được tính đúng đắn của nó.
Thứ
nhất, nội dung phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày
càng hoàn thiện, phù hợp với thực tiễn đổi mới đất nước và xu thế phát triển của
thời đại.
Xuất phát từ hoàn cảnh đất nước những năm đầu đổi mới, xác định
phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm, từ Đại hội VI (1986) Đảng ta chủ
trương: “Kiên
quyết xóa bỏ cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp, thiết lập và hình thành đồng
bộ cơ chế kế hoạch hóa theo phương thức hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa,
đúng nguyên tắc tập trung dân chủ”2; “sử dụng đúng đắn quan hệ hàng hóa - tiền tệ, quản lý
bằng phương pháp kinh tế là chủ yếu”3…. Và thực tiễn thực hiện Nghị quyết Đại hội VI cho thấy
chủ trương đó là đúng đắn, vì vậy Cương lĩnh xây dựng đất
nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội(1991) đã khẳng định một trong bảy phương hướng cơ bản để xây dựng thành công chủ nghĩa xã
hội ở Việt Nam là: “Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế thị
trường có sự quản lý của Nhà nước”4.Tại Đại hội VIII của Đảng (1996) đã đưa ra kết luận vô
cùng quan trọng: “Sản xuất hàng hóa không đối lập với chủ nghĩa xã hội mà là thành tựu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách
quan, cần thiết cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và cả khi chủ nghĩa xã
hội đã được xây dựng”5.
Đến Đại hội IX (2001), khái
niệm “Nền
kinh tế thị trường định hướng chủ nghĩa xã hội là mô hình kinh tế tổng quát
trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta”
được chính thức nêu trong văn kiện, thể hiện lập trường rõ ràng, kiên quyết của
Đảng trong phát triển các thành phần kinh tế: “Các thành phần kinh tế kinh
doanh theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh
tranh lành mạnh; trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước
cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế
quốc dân”6.
Từ Đại hội X (2006), phát
triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
được xác định là 1 trong 8 phương hướng cơ bản để xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong bối cảnh mới. Khái
quát lý luận này là một trong những sáng tạo quan trọng của Đảng Cộng sản Việt
Nam đối với lý luận mác xít trong bối cảnh mới. Đại
hội XI (2011) tiếp tục khẳng định phương hướng này và chỉ rõ 04 thành phần kinh
tế trong giai đoạn hiện nay: kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế tập
thể không ngừng được củng cố và phát triển; kinh tế tư nhân là một trong những
động lực của nền kinh tế; kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài được khuyến khích
phát triển. Đây là bước tiến quan trọng khẳng định sự thừa nhận đa thành phần
kinh tế và mỗi thành phần đều là một bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng tồn tại bình đẳng, phát triển.
Đại hội XII của Đảng tiếp tục chỉ rõ
nội hàm: Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là
nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường,
đồng thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát
triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế;
có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam
lãnh đạo, nhằm mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh7. Để
phát triển hơn nữa các thành phần kinh tế, Hội nghị Trung ương 5 khóa XII đã
ban hành: Nghị quyết số 12-NQ/TW ngày 03/6/2017 về “Tiếp tục cơ cấu lại, đổi
mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước” và lần đầu tiên Trung ương ban
hành Nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng
của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa7. Đây là 02
nghị quyết vô cùng quan trọng mang tính định hướng và giải pháp tiếp tục phát
triển 02 thành phần kinh tế này.
Đại hội XIII đã tổng kết, đánh giá việc
thực hiện Nghị quyết Đại hội XII và khẳng định nhiều thành tựu quan trọng,
trong đó“Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tiếp tục phát triển;
kinh tế vĩ mô ổn định, vững chắc hơn, các cán cân đối lớn của nền kinh tế cơ
bản được bảo đảm, tốc độ tăng trưởng duy trì ở mức khá cao; quy mô và tiềm lực
nền kinh tế tăng lên, chất lượng tăng trưởng được cải thiện”8. Đồng thời, nhận
thức của Đảng về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng
đầy đủ, hoàn thiện. Thể hiện ở chỗ: hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách được
hoàn thiện đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế; các loại thị trường từng bước
phát triển đồng bộ; nhiều rào cản tham gia thị trường được rỡ bỏ; Môi trường
đầu tư được cải thiện; phát huy mạnh mẽ các thành phần kinh tế nhất là kinh tế
tư nhân - ngày càng khẳng định là một động lực quan trọng của nền kinh tế… Đánh
giá chung 30 năm thực hiện Cương lĩnh năm 1991, 35 năm thực hiện công cuộc đổi
mới, Đại hội một lần nữa kết luận: “Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa là mô hình phát triển tổng quát của nền kinh tế Việt Nam”. Đồng thời chỉ
rõ bản chất xã hội chủ nghĩa của mô hình kinh tế này: “Gắn kết giữa tăng trưởng
kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; phát huy nhân tố con người,
lấy nhân dân làm trung tâm; phát huy vai trò của văn hóa – nền tảng tinh thần
của xã hội, là mục tiêu, động lực của sự phát triển”9. Hiện nay, thể chế
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cũng đang dần được hoàn thiện
theo hướng hiện đại, đồng bộ và hội nhập, tạo cơ sở pháp lý cho các doanh
nghiệp thuộc mọi loại hình sở hữu hoạt động. Vai trò của Nhà nước cũng được
điều chỉnh phù hợp hơn với cơ chế thị trường, về cơ bản đã thiết lập được khung
pháp luật và bộ máy thực thi hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của đời sống kinh tế -
xã hội.
Thứ hai, qua 35 năm đổi mới,nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã chứng minh được tính
đúng đắn của nó trong thực tế khi đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng, kinh tế
đạt tốc độ tăng trưởng khá và cao trên thế giới.
Về cơ cấu nền kinh tế xét trên phương diện quan hệ sở
hữu, các thành phần kinh tế đều phát huy tính hiệu quả của mình trong thực hiện
nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa.Năm 2020, tổng
sản phẩm quốc nội của Việt Nam gồm
khoảng 27% từ kinh tế nhà nước, 4% từ kinh tế tập thể, 30% từ kinh tế hộ, 10%
từ kinh tế tư nhân trong nước và 20% từ khu vực có vốn đầu tư nước ngoài10.
Đặc biệt, thành phần kinh tế nhà nước với những cái tên như: Viettel, EVN, PVN,...đang
phát triển lớn mạnh không chỉ ở Việt Nam mà đã vươn ra thế giới.Đối với khu vực
kinh tế tư nhân đã có những đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế, huy
động các nguồn lực xã hội vào sản xuất, kinh doanh, tạo thêm việc làm, cải
thiện đời sống nhân dân, tăng ngân sách nhà nước, góp phần giữ vững ổn định
chính trị, an sinh xã hội của đất nước. Trong đó một số doanh nghiệp
công nghiệp trong nước có năng lực cạnh tranh tốt như các tập đoàn: Sungroup,
Vingroup, TH True milk, Vinamilk,... đã khẳng định được vị thế của sản phẩm
Việt Nam, mang tầm quốc tế và có ảnh hưởng lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Bên cạnh đó, hệ thống các
loại thị trường ở nước ta đã được hình thành và từng bước phát triển. Thị trường hàng hóa, dịch vụ từng bước hình
thành đồng bộ, vận hành cơ bản thông suốt và có sự gắn kết với thị trường khu
vực và quốc tế. Thị trường tài chính có sự điều chỉnh hợp lý hơn giữa thị
trường tiền tệ và thị trường vốn. Thị trường bất động sản dần được hoàn thiện
hơn, huy động được nguồn vốn cho phát triển kinh tế - xã hội. Thị trường lao
động ngày càng được chú trọng, chất lượng việc làm dần được cải thiện, đáp ứng
yêu cầu của thực tiễn. Thị trường khoa học công nghệ có sự phát triển, kết nối
với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp,khuyến khích chuyển giao, ứng dụng
công nghệ tiên tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm, hàng hóa.
Nhờ hoàn thiện nội dung và thể chế phát triển nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,Việt Nam từ một nước nghèo, thu nhập
thấp, đã gia nhập nhóm nước có thu nhập trung bình, hội nhập ngày càng sâu rộng
hơn với kinh tế thế giới.Việt Nam đã tham gia ký
kết và thực thi nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), gồm cả những vấn đề mới
như kinh tế số, thương mại điện tử…, xây dựng và thông qua những định hướng dài
hạn như: Tầm nhìn ASEAN sau năm 2025, Tầm nhìn của Diễn đàn hợp tác kinh tế
châu Á – Thái Bình Dương (APEC) đến năm 2040… Thời gian qua,quy mô GDP đất nước không
ngừng được mở rộng, năm 2020 đạt 343,6 tỉ đô la Mỹ (USD), trở thành nền kinh tế
lớn thứ tư trong ASEAN;thu nhập bình quân đầu người đạt 3.521 USD11. Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch Covid-19 tác động mạnh trên phạm vi toàn cầu; năm
2020 kinh tế thế giới suy thoái, tăng trưởng âm gần 4% thì nền kinh tế Việt
Nam vẫn duy trì tăng trưởng với tốc độ tăng GDP đạt 2,91% thuộc nhóm cao nhất
thế giới12…
Như vậy, cả lý luận và thực tiễn cho
thấy nhờ có sự phát triển ngày càng đầy đủ, hoàn thiện
trong nhận thức về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, Việt Nam đã đưa ra đường lối
đổi mới kinh tế phù hợp với yêu cầu khách quan, giải phóng mạnh mẽ sức sản xuất
xã hội, thúc đẩy nền kinh tế của nước ta tăng trưởng vượt bậc, đời sống của
nhân dân được cải thiện rõ rệt. Đúng như Đại hội XIII đã
khẳng định: “Qua 35 năm tiến hành công cuộc đổi mới, 30 năm thực hiện Cương
lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, lý luận về đường
lối đổi mới, về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta
ngày càng được hoàn thiện và từng bước được hiện thực hóa. Chúng ta đã đạt được
những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, phát triển mạnh mẽ, toàn diện hơn
so với những năm trước đổi mới”13.
Tài
liệu tham khảo:
1Đảng
Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb
Chính trị quốc gia, H.2021, t.1, tr59.
2,3Đảng Cộng
sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Sự thật,
H.2006, t.47, tr554.
4
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia,
Sự thật, H.2007, t.51, tr135.
5
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia,
Sự thật, H.2015, t.55, tr380.
6
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc thời kỳ đổi mới,
Nxb Chính trị quốc gia, H.2010, ph.2, tr.76.
7 Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 03/6/2017 về
phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
8, 9 Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XIII, Sđd, t.1, tr.59,99.
10 Nguyễn Phú Trọng, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn
về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Tạp
chí Cộng sản số 966 (5-2021).
11,
12, 13 Đảng Cộng sản
Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t.1, tr.218,
61, 25.
Ths. Đàm Thị Hồng
Giảng viên khoa: Lý luận cơ sở
|